29 febreiro, 2016

Ao fío do encontro con Gonzalo Álvarez Jurado

   PERCORRIDO XENÉTICO POLA CASA DOS AUSTRIA 

por Laura Arcay Rozas


O pasado xoves 26 de febreiro tivo lugar na biblioteca do noso centro a conferencia impartida por Gonzalo Álvarez Jurado, catedrático e profesor de Xenética na Universidade de Santiago de Compostela. Este coñecido científico e afeccionado á historia leva a cabo, xunto con todo o seu equipo, un estudo realizado mediante diversas análises xenéticas, co fin de demostrar que douscentos anos de consanguinidade foron os causantes da dexeneración e extinción da dinastía española dos Austria.

En primeiro lugar, o profesor situounos na sociedade dos séculos XVI e XVII na que eran frecuentes os matrimonios endogámicos, especialmente entre as clases sociais máis altas, por motivos fundamentalmente políticos e culturais. Con todo, aclarounos que o motivo de escoller como obxecto de estudo os Habsburgo, foi a posibilidade de coñecer datos imprescindibles como é o caso da árbore xenealóxica, formada por máis de tres mil personaxes. Outro tipo de información relevante que empregaron ao longo desta investigación, foron os datos de mortalidade infantil segundo a porcentaxe de consanguinidade dos nenos nacidos en dita dinastía. Grazas a isto, puidemos observar que ao principio da monarquía dos Austria, o índice de mortalidade infantil era igual a cero, pero que, co paso do tempo e o aumento das relacións consanguíneas, o número de nenos que morrían antes de alcanzar os dez anos de idade supoñía aproximadamente o 20% do total.

Como ben nos explicou o doutor Gonzalo, a Casa dos Austria instaurouse en España no 1506 con Filipe, “O Fermoso”, marido de Xoana, "A Tola", e xenro dos Reis Católicos. Tras case dous séculos de numerosos e continuados matrimonios entre primos, pais e nais cos seus respectivos fillos, tíos e sobriños, esta dinastía desapareceu con Carlos II no ano 1700, pola súa incapacidade para ter fillos en ambos os seus dous matrimonios. A inexistencia dun sucesor ao trono, provocaría posteriormente o estoupido da Guerra de Sucesión.

Carlos II, tamén coñecido como “O Enfeitizado”, padecía numerosos trastornos como raquitismo, esterilidade, un avellentamento adiantado e numerosos problemas máis que lle causaron a morte con tan só 38 anos. Todo isto, convérteo no exemplo máis claro da dexeneración xenética causada polos sucesivos cruces entre os membros dunha mesma familia. A investigación dirixida polo Dr. Álvarez Jurado revelou que o seu nivel de consanguinidade era do 25%, o que supón que unha cuarta parte do seu xenoma repetía a mesma secuencia nun cromosoma que no seu homólogo. Esta situación adóitase dar, segundo nos explicou, nos descendentes de relacións entre pais e fillos ou entre irmáns. Non obstante, Carlos II proviña do matrimonio formado por Filipe IV e Mariana de Austria, ambos tío e sobriña, polo que esa porcentaxe tan elevada é froito das 16 xeracións endogámicas polas que pasara toda a súa familia. Ademais, grazas ao importante traballo da doutora Celsa Quinteiro, este grupo de científicos cren ter chegado á raíz do “feitizo” deste monarca, considerando así, que padecía mutacións cromosómicas que lle produciron unha acidose tubular renal (distal), ademais dunha deficiencia combinada de hormonas pituitarias, o que explicaría a infertilidade deste. Así e todo, isto continuará a ser unha hipótese mentres non se demostre experimentalmente analizando unha mostra do defunto.

Gonzalo Álvarez tamén nos comentou que a posibilidade de herdar alelos iguais de ambos os proxenitores (homocigose), é simple cuestión de azar. Demostrounos isto, poñéndonos como exemplo os irmáns de Carlos II: a infanta Margarida Francisca e o príncipe Filipe Prósper. Mentres que a infanta levou a cabo un desenvolvemento normal e unha vida libre de problemas de saúde, o pequeno Filipe morreu con apenas 4 anos, debido a problemas semellantes aos que sufriría máis tarde o seu irmán Carlos II.

Nos últimos minutos da charla respondeu a algunhas preguntas formuladas por alumnos do Bacharelato de Ciencias, e de Natalia, ex alumna súa na universidade e actual profesora de bioloxía no noso centro, aplicando o explicado durante a conferencia, pero esta vez, á vida do famoso naturalista Charles Darwin, científico que levou a cabo algunhas investigacións no tema para intentar coñecer se o feito de casar e procrear cunha prima súa, provocara a aparición de tuberculose nunha das súas fillas, coa súa posterior morte.

Finalmente, sobra mostrarlle o noso máis grande desexo para que continúe tendo éxito nas súas próximas investigacións, así como darlle as grazas por compartir os seus coñecementos con todos nós na pasada xornada.


Foto: Bernabé & Javier Lalín. Faro de Vigo (26-2-16)

28 febreiro, 2016

Astro_poemas (4) : Carlos Francisco Changmarín


Dedicada al astrónomo Napoleón Arce
ELEGÍA EN LA MUERTE DE "LAIKA

Más arriba del aire
tu suspiro y tu pulso
iban abriendo el cauce
morado del vacío.
Las hondas enredaderas del espacio
florecían sus orquídeas siderales.

Tú allá, ultrasónica,
girando y girando.
Tu hociquito de rosa,
tu voz de nieve,
tu corazón tupido de crepúsculos...

¡Layka mía...!
¡Layka de todos...!
¡Layka interplanetaria...!

Jamás subió tan alto
la vieja de la muerte,
con su guadaña cósmica
a recortar tu aullido.

Mientras la luna nueva,
sorprendida y desnuda,
saludaba tu carro
de estrella nunca vista...
yo, bajo la noche
presentía tus latidos,
y dibujaba rutas
para posibles viajes.

En Marte,
la espesura
aguardó
tu mensaje.
Las constelaciones
pasaron la noticia.
Y hasta Andrómeda azul
miraba tu aleteo.

Algo está haciendo el hombre
-comentó el universo-
mirando hacia la Tierra,
con sus millones de ojos.

Y tú, perrita mansa
de siberiano encaje,
con tu abrigo de ciencia
escribiendo la historia,
barriendo meteoros
para los pies del hombre
girabas y girabas...
Allá arriba moriste,
pero estás viva en mi alma
y en todos los corazones
grabado está tu nombre

Carlos Francisco Changmarín (1922-2013) foi un escritor panameño que cultivou especialmente a poesía...

26 febreiro, 2016

Astro_pintura [7] : Fuxida a Exipto (1609)


DIE FLUCHT NACH ÄGYPTEN (1609) : Elsheimer, Adam. Alte Pinakothek, Munich.
 
Ademais de apreciarse multitude de estrelas e varias constelacións, neste cadro aparece -por primeira vez na historia da arte- a Vía Láctea, representada con innumerables estrelas individuais. Isto ten orixinado debates sobre se o artista coñecía ou non os traballos de Galileo pois o cadro realizouse no mesmo ano en que Galileo apuntou por primeira vez o seu telescopio ao ceo. 


24 febreiro, 2016

Astro_poemas (3) : Adrienne Rich

Ilustración: Iván Gordedo


PLANETARIO
Pensando en Caroline Herschel (1750—1848),
astrónoma, irmá de William; e noutras
Unha muller con aparencia de monstro,
un monstro con aparencia de muller
son frecuentes no ceo


unha muller “na neve
entre reloxos e instrumentos
ou medindo o chan con varas”

descubrindo nos seus 98 anos
8 cometas


Ela, gobernada pola lúa
coma nós
levita no ceo nocturno
viaxando sobre lentes puídas


Galaxias de mulleres, cumprindo
penitencia polo seu ímpeto
nervios xélidos
neses espazos da mente

Un ollo


                “viril, preciso e absolutamente certo”
                desde as escuras arañeiras de Uranusbor
                                                                              atopa a NOVA
cada impulso da luz estala


desde o centro
e mentres a vida se nos vai a voar
               

                Tycho rumorea á fin
                “Que non pareza que vivín en balde”


Vemos o que vemos
a visión está cambiando


a luz que seca unha montaña
e permítelle a un home vivir


Os latexos do pulsar
o corazón exsudando polo corpo


O impulso de radio
inundándonos  desde Taurus


                Estou bombardeada pero aínda así        érgome


Levo toda a vida de pé no medio
da traxectoria directa dunha serie de sinais
transmitida coa maior precisión a máis
intraducible linguaxe no universo
Son unha nube galáctica tan profunda  tan intricada
que unha onda de luz tardaría 15
anos en atravesarme.                    E tardou.
Son un instrumento con forma
de muller intentando traducir pulsacións
En imaxes           para alivio do corpo
E reconstrución da mente
Tradución de  Minia Bongiorno e Ánxeles Francis.

Foto: poetryfoundation.org/bio/adrienne-rich


A propia autora, a poeta norteamericana Adrienne Rich, indícanos que este poema está inspirado en Caroline Herschell, astrónoma que traballou co seu irmán William Herschell. Mentres William é considerado unha das figuras da historia da astronomía, o nome de Caroline foi esquecido a pesar de ter descuberto oito cometas e realizado outros importantes descubrimentos nese eido : para Adrienne Rich, un exemplo entre moitos de como a sociedade despreza ou ignora os logros femininos. Máis fronte a isto, está a loita compartida que une a xeracións de mulleres (“galaxias de mulleres” que levan “en pé toda a vida” a pesar de seren “bombardeadas”) de xeito que “a visión está cambiando”. A historia dunha astrónoma convértese no discurso poético de Adrienne Rich nunha expresión máis do seu discurso teórico como intelectual e activista feminista.

[Versión orixinal]

23 febreiro, 2016

Astro_pintura [6] : Certo eclipse lunar


CERTAIN LUNAR ECLIPSE: PROJECT FOR HUMANKIND No. 2, A (1991): Cai Guo-Qiang. Colección Sardjana Sumichan.

Un dos artistas chineses máis influentes da actualidade inspirouse en imaxes do noso planeta tomadas dende a lúa para esta obra. Nela aparece a lúa en primeiro plano e a terra apréciase na distancia.

projects/certain-lunar-eclipse-project-humankind-no-2-0

22 febreiro, 2016

Encontro con... Gonzalo Álvarez Jurado

O próximo xoves visitaranos Gonzalo Álvarez Jurado, catedrático de Xenética da USC.

Un artigo introdutorio, de Pablo López,ao estudo do profesor Álvarez Jurado no GCiencia.

MÚÑOZ-CHAPULI, Ramón (2013): "De la historia a la genética. La endogamia en los Hasburgo", en Encuentros en la biología. Verano 2013.

Carlos II, el desastre de la consanguinidad real de Edmundo Fayanas Escuer en Nueva tribuna.

La endogamia acabó con los Austrias. Un artigo de Maria Valerio sobre o traballo de Álvarez Jurado en El Mundo.

¿Y si los antiguos monarcas se hubieran operado el rostro? de Beatriz G. Portalatín en El Mundo.



IX Olimpíada: Última semana

Atención especial á Olimpíada! Esta semana rematamos!


Para quen non participou, pero nos pediu os superpreguntóns (pois este ano non fixemos copias impresas), aquí os están. O tema foi, claro, a astronomía.

Premede para descargalos en PDF
Premede para descargar en PDF

21 febreiro, 2016

Astro_poemas (2) : Arato de Solos

Os Φαινόμενα (Fenómenos) de Arato (310 - 240 a. C.) representan o cume da poesía didáctico-astronómica. O poema describe en 1154 hexámetros o Alto Firmamento e as constelacións, combinando erudición e coñecemento astronómico.

Fonte. Recomendamos visitala. Agradable sorpresa.
O seguinte fragmento corresponde a Pegaso.
Ἀλλ' ἄρα οἱ καὶ κρατὶ πέλωρ ἐπελήλαται Ἵππος
γαστέρι νειαίρ· ξυνὸς δ' ἐπιλάμπεται ἀστὴρ
τοῦ μὲν ἐπ' ὀμφαλί, τῆς δ' ἐσχατόωντι καρήν.
Οἱ δ' ἄρ ἔτι τρεῖς ἄλλοι ἐπὶ πλευράς τε καὶ ὤμους
Ἵππου δεικανόωσι διασταδὸν ἶσα πέλεθρα,

καλοὶ καὶ μεγάλοι· κεφαλὴ δέ οἱ οὐδὲν ὁμοίη,
οὐδ' αὐχὴν δολιχός περ ἐών· ἀτὰρ ἔσχατος ἀστὴρ
αἰθομένης γένυος καί κεν προτέροις ἐρίσειεν
τέτρασιν οἵ μιν ἔχουσι περίσκεπτοι μάλ' ἐόντες.
Οὐδ' ὅ γε τετράπος ἐστίν· ἀπ' ὀμφαλίοιο γὰρ ἄκρου

μεσσόθεν ἡμιτελὴς περιτέλλεται ἱερὸς Ἵππος.
Κεῖνον δὴ καί φασι καθ' ὑψηλοῦ Ἑλικῶνος
καλὸν ὕδωρ ἀγαγεῖν εὐαλδέος Ἱππουκρήνης.
Οὐ γάρ πω Ἑλικὼν ἄκρος κατελείβετο πηγαῖς·
ἀλλ' Ἵππος μιν ἔτυψε· τὸ δ' ἀθρόον αὐτόθεν ὕδωρ

ἐξέχυτο πληγ προτέρου ποδός· οἱ δὲ νομῆες
πρῶτοι κεῖνο ποτὸν διεφήμισαν Ἱππουκρήνην.
Ἀλλὰ τὸ μὲν πέτρης ἀπολείβεται, οὐδέ ποτ' αὐτὸ
Θεσπιέων ἀνδρῶν ἑκὰς ὄψεαι· αὐτὰρ ὁ Ἵππος
ἐν Διὸς εἰλεῖται, καί τοι πάρα θηήσασθαι.
Tradución do texto grego por Servando Lois Silva.

Pero despois desta esténdese como un prodixio co baixo ventre sobre a cabeza [de Andrómeda] o Cabalo; unha estrela compartida resplandece sobre o embigo deste e no extremo da cabeza daquela. Outras tres, sobre os costados e os hombros do Cabalo saúdan equidistantes, son fermosas e grandes; a cabeza de ningún xeito é semellante nin o pescozo por longo que sexa; pero a derradeira estrela da súa queixada refulxente tamén podería rivalizar coas catro primeiras, que o circunscriben ao seren moi visibles. Pero non ten as catro patas, pois o sagrado Cabalo xorde incompleto polo medio na zona do embigo. Contan que aquel fixo baixar do elevado Helicón a pura auga da nutricia Hipocrene. Pois o cumio do Helicón aínda non deixaba caer auga nas fontes. Pero o Cabalo golpeouna e dalí brotou abundante auga co golpe da súa pata dianteira. Os pastores foron os primeiros en chamaren Hipocrene a esta auga potable. E esta gotea pinga a pinga da rocha, e nunca a verás lonxe dos tespieos. Con todo, o Cabalo revólvese na casa de Zeus e ti podes contemplalo.

Versión latina de Xermánico:
Andromedae capiti Sonipes supereminet ales.
Vertice et Andromedae radiat quae stella, sub ipsa
Aluo fulget Equi; tres armos et latera aequis
Distinguunt spatiis. Capiti tristissima forma,
Et ceruix sine honore obscuro lumine sordet.
Spumante mandit sed qua ferus ore lupata
Et capite et longa ceruice insignior exit
Stella nitens, armis laterique simillima magno.
Nec totam ille tamen formam per singula reddit.
Primo praestat equom, medio rupta ordine membra
Destituunt uisus, rudis inde adsurgit imago.
Gorgonis hic proles. In Pierio Helicone,
Vertice cum summo nondum decurreret unda,
Musaeos fontis dextri pedis ictibus hausit
Inde liquor genitus nomen tenet: Hippocrenen
Fontes nomen habent; sed Pegasus aethere summo
Velocis agitat pennas et sidere gaudet.

NICÁS MONTOTO, José María Bernardo (2004): Revisión del texto, léxico, traducción y comentario de “Los fenómenos de Arato” de Germánico. Universidad Complutense de Madrid. Texto en liña (PDF) (p. 95)

Un Cabalo alado destaca sobre a cabeza de Andrómeda. E a estrela que irradia sobre a cabeza de Andrómeda reloce baixo o propio ventre do Equino; tres estrelas dividen as súas illargas e os seus flancos en partes iguais. O aspecto da súa cabeza é moi escuro e o seu pescozo palidece sen brillo cunha luz pobre. Pero, alí onde, indómito, morde o seu freo con escumante boca, sobresae da súa cabeza e do seu longo pescozo unha estrela brillante, moi semellante ás dos seus ombreiros e o seu dilatado costado.  Con todo, non mostra a totalidade da súa forma mediante cada unha das súas estrelas. Ante todo, representa un cabalo, pero a súa aparencia presenta uns membros truncados pola metade da figura, de onde xorde unha imaxe desaliñada. Velaí á prole da Gorgona. No Pierio Helicón, cando no seu cume máis alto non se precipitaba aínda a auga corrente, fixo xurdir as fontes das musas a golpes do seu casco dereito. Por iso, o curso de auga así nacido ten un nome: Hipocrene teñen por nome as fontes; pero Pegaso axita as súas veloces ás no máis alto do éter e gózase da súa constelación.